Προμνησία ονομάζεται η αίσθηση που έχει κάποιος ότι μία κατάσταση που βιώνει στο παρόν έχει επαναληφθεί ακριβώς στο παρελθόν. Συχνότερα χρησιμοποιείται ο όρος déjà vu (ντεζά βου) που στη γαλλική γλώσσα σημαίνει “ήδη ιδωμένο”.
Η εμπειρία της προμνησίας συνοδεύεται συνήθως από μία αίσθηση “παράξενου”, και αποδίδεται από το υποκείμενο της εμπειρίας σε όνειρό του, παρόλο το ότι υπάρχει η αίσθηση ότι η εμπειρία έχει πραγματικά υπάρξει στο παρελθόν. Το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό και επίσημες έρευνες έχουν δείξει ότι περισσότερο από το 70% των ανθρώπων το έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Υπάρχουν αναφορές σε εμπειρίες προμνησίας στη λογοτεχνία του παρελθόντος, γεγονός που αποδεικνύει ότι το φαινόμενο δεν είναι νέο.
Επιστημονική έρευνα
Το φαινόμενο έχει ερευνηθεί εκτεταμένα τα τελευταία χρόνια από ψυχολογική και νευροφυσιολογική σκοπιά. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι πιθανότατα πρόκειται για μία ανωμαλία της μνήμης. Συγκεκριμένα ο εγκέφαλος εσφαλμένα “πιστεύει” οτι έχει καταγεγραμμένη μία εμπειρία, ενώ δεν την έχει. Η εξήγηση αυτή στηρίζεται από το γεγονός ότι μπορεί μεν το άτομο να πιστεύει οτι η εμπειρία του έχει ξανασυμβεί, αλλά δεν είναι σε θέση να ανακαλέσει τη χρονική στιγμή ή τις συνθήκες
Άλλη μια εξήγηση αναφέρεται στην οπτική καθυστέρηση, δηλαδή πως υπάρχει μια καθυστέρηση στη μεταφορά του οπτικού ερεθίσματος από το ένα μάτι στον εγκέφαλο σε σχέση με το άλλο μάτι. Η θεωρία όμως αυτή απορρίφθηκε όταν καταγράφηκαν εμπειρίες προμνησίας και από τυφλούς ανθρώπους.
Έρευνες έχουν δείξει συσχέτιση της προμνησίας με διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η επιληψία. Οι σχέσεις αυτές σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες υπονοούν ότι το φαινόμενο είναι μία νευρολογική διαταραχή στα ηλεκτρικά φορτία του εγκεφάλου, διαταραχή που φυσικά δεν είναι απαραίτητο να είναι σοβαρή αφού είναι αρκετά συνηθισμένη και καθημερινή σε πολλούς υγιείς ανθρώπους.
Παραψυχολογία
Η προμνησία έχει ακόμα συσχετιστεί με μη επιστημονικά αποδεδειγμένα φαινόμενα όπως η μετενσάρκωση ή η εξωαισθητηριακή αντίληψη. Στην πρώτη περίπτωση, η αίσθηση της ανάμνησης που έχει το άτομο αποδίδεται στο ότι είχε μία παρόμοια εμπειρία σε προηγούμενη ζωή του. Στη δεύτερη περίπτωση, η εξήγηση που δίνεται είναι ότι το άτομο είχε “προφητέψει” την εμπειρία που βιώνει, μέσω π.χ. ενός ονείρου, ή μίας ασυναίσθητης συζήτησης που κάποτε είχε κάνει, οραματιζόμενος το μέλλον.
Τα είδη Προμνησίας
Υπάρχουν τρία ήδη προμνησίας, πρώτα το “déjà vécu” που σημαίνει «αυτό το έχω ξαναζήσει» και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή προμνησίας. Στη συνέχεια είναι το “déjà senti” που σημαίνει “αυτό το έχω ξανανιώσει” και είναι αποκλειστικά συναισθηματική κατάσταση. Τέλος το “déjà visité” που η σημασία του είναι “αυτό το έχω ξανά επισκεφθεί” και είναι η μόνη αίσθηση η οποία έχει συγκεκριμένες χωρικές και γεωγραφικές διαστάσεις, σε αντίθεση με το “déjà vécu” και το “déjà senti” τα οποία είναι κυρίως ή και αποκλειστικά συναισθήματα.
10 πράγματα που γνωρίζουμε για το φαινόμενο της “προμνησίας”:
Κατά μέσο όρο, άνθρωποι που βιώνουν εμπειρίες προμνησίας, βιώνουν μία εμπειρία προμνησίας τον χρόνο.
Η προμνησία συμβαίνει κυρίως σε περιόδους άγχους ή υπερβολικής κούρασης.
Η προμνησία βιώνεται μάλλον το ίδιο συχνά από άνδρες και γυναίκες.
Οι εμπειρίες προμνησίας μειώνονται με την ηλικία.
Τα άτομα υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου και καλύτερης κοινωνικοοικονομικής κατάστασης είναι πιθανότερο να βιώνουν εμπειρίες προμνησίας.
Μπορούμε να προκαλέσουμε προμνησία τεχνητά διεγείροντας ηλεκτρικά τον φλοιό και βαθύτερες δομές του εγκεφάλου.
Oι άνθρωποι που ταξιδεύουν συχνά βιώνουν περισσότερες εμπειρίες προμνησίας συγκριτικά με όσους δεν ταξιδεύουν, πιθανότατα επειδή οι πρώτοι έχουν περισσότερες ευκαιρίες να βρεθούν για πρώτη φορά σε μέρη που δεν έχουν επισκεφθεί ξανά στη ζωή τους.
Κάποιοι άνθρωποι που βιώνουν εμπειρίες προμνησίας λένε ότι η εμπειρία έμοιαζε με κάποιο όνειρο που είχαν δει στο παρελθόν.
Το αντίθετο του déjà vu είναι το jamais vu, ή “μη ιδωμένο ξανά”. Το “jamais vu” είναι ένα φαινόμενο όπου κάτι το οικείο μοιάζει ξένο, και αναφέρεται πολύ πιο σπάνια από το déjà vu.
Διάφορα ερμηνευτικά σχήματα έχουν προταθεί για να εξηγηθεί το φαινόμενο της προμνησίας.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με τη θεωρία της “ετεροχρονισμένης ενεργοποίησης των νευρώνων” το ίδιο ερέθισμα φτάνει στον εγκέφαλο με μια μικρή καθυστέρηση (που μπορεί να προκληθεί λόγω απόσπασης της προσοχής από έναν περισπασμό συχνά τόσο φευγαλέο όσο ένα ανοιγοκλείσιμο των ματιών μας), αρκετή όμως ώστε να παραπλανηθεί και να πιστεύει πως το ζει για δεύτερη φορά.
Η πρώτη αντίληψη του ερεθίσματος είναι αμυδρή και λαμβάνει χώρα τη στιγμή που το άτομο παύει να έχει εστιασμένη την προσοχή του στην αρχική δραστηριότητα.
Για παράδειγμα, αν σκόπευες να βάλεις μπρος το αυτοκίνητό σου και μία μύγα διέσπασε στιγμιαία την προσοχή σου, τη στιγμή που η προσοχή σου επιστρέφει στο να βάλεις μπρος το αυτοκίνητο, η τοποθέτηση του κλειδιού στον διακόπτη ανάφλεξης μπορεί να εκληφθεί σαν να μια παρελθούσα εμπειρία.
Χρειάζεται περισσότερη έρευνα προκειμένου να φωτίσουμε το φαινόμενο της προμνησίας.
Μέχρι σήμερα, ο περιορισμένος αριθμός μελετών γύρω από το θέμα αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένος με προκαταλήψεις, συμπεριλαμβανομένων του μικρού αριθμού δειγμάτων και της δομικής εγκυρότητας, όπως επίσης και μίας γενικότερης προκατάληψης που κατατάσσει το φαινόμενο της προμνησίας στα παραφυσικά, όπως είναι οι εξωσωματικές εμπειρίες, η διαμεσολάβηση (channeling) και η ψυχοκίνηση.